कर kara a. (-रा or -री) [करोति, कीर्यते अनेन इति, कृ-कॄ-अप्] (Mostly at the end of comp.) Who or what does, makes or causes &c.; दुःख˚, सुख˚, भय˚ &c. -रः 1 A hand; करं व्याधुन्वत्याः पिबसि रतिसर्वस्वमधरम् Ś.1.24. -2 A ray of light, beam; यमुद्धर्तुं पूषा व्यवसित इवालम्बितकरः V.4.34; also प्रतिकूलतामुपगते हि विधौ विफलत्वमेति बहुसाधनता । अवलम्बनाय दिनभर्तुरभून्न पतिष्यतः करसहस्रमपि Śi.9.6 (where the word is used in sense 1 also). -3 The trunk of an elephant; सेकः सीकरिणा करेण विहितः U.3.16; Bh.3.20. -4 A tax, toll, tribute; युवा कराक्रान्तमहीमृदुच्चकैरसंशयं संप्रति तेजसा रविः Śi.1.70; (where कर means 'ray' also) (ददौ) perhaps in this sense the word is used in neuter gender also. निर्ल्लज्जो मम च करः कराणि भुङ्क्ते Pañch.2.3. अपरान्तमहीपालव्याजेन रघवे करम् R.4.58; Ms.7.128. -5 Hail. -6 A particular measure of length equal to 24 thumbs. -7 The asterism called हस्त. -8 A means or expedient. -9 A doer. -Comp. -अग्रम् 1 the forepart of the hand; कराग्रे वसते लक्ष्मीः. -2 the tip of an elephant's trunk. -आघातः a stroke or blow with the hand. -आमर्दः, -आमलकः Myrobalan (Mar. करवंद). -आरोटः a finger-ring. -आलम्बः supporting with the hand, giving a helping hand. -आस्फोटः 1 the chest. -2 a blow with the hand. -3 slapping the hands together. -ऋद्धिः f. 1 a cymbal. -2 a small musical instrument. -कच्छपिका f. कूर्ममुद्रा in yoga. -कण्टकः, -कम् a finger-nail. -कमलम्, -पङ्कजम्, -पद्मम् a lotus-like hand, beautiful hand; करकमलवितीर्णैरम्बुनीवारशष्पैः U.3.25. -कलशः, -शम् 1 the hollow of the hand (to receive water). -किसलयः, -यम् 1 'sprout-like hand', a tender hand; करकिसलयतालैर्मुग्धया नर्त्यमानम् U.3.19; Ṛs.6.30. -2 a finger. -कुड्मलम् the finger. -कृतात्मन् (Living from hand to mouth) destitute; Mb.13. -कोषः the cavity of the palms, hands hollowed to receive water; ˚पेयमम्बु Ghaṭ.22. -ग्रहः, -ग्रहणम् 1 levying a tax. -2 taking the hand in marriage. -3 marriage. -ग्राहः 1 a husband. -2 a tax-collector. -घर्षणः, -घर्षिन् m. the churning-stick. -च्छदः the teak tree. -च्छदा N. of a tree (सिन्दूरपुष्पी; Mar. शेंद्री). -जः a finger-nail; तीक्ष्णकरजक्षु- ण्णात् Ve.4.1; Śi.11.37; Bv.1.105; Amaru.85. (-जम्) a kind of perfume. -जालम् a stream of light. -तलः the palm of the hand; वनदेवताकरतलैः Ś.4.5; करतलगतमपि नश्यति यस्य तु भवितव्यता नास्ति Pt.2.128. ˚आमलकम् (lit.) an āmalaka fruit (fruit of the Myrobalan) placed on the palm of the hand; (fig.) ease and clearness of perception, such as is natural in the case of a fruit placed on the palm of the hand; करतलामलकफलवदखिलं जगदालोकयताम् K.43. ˚स्थ a. resting on the palm of the hand; -तलीकृ To take in the palm of the hand; ततः करतलीकृत्य व्यापि हालाहलं विषम् Bhāg.8.7.43. -तालः, -तालकम् 1 clapping the hands; स जहास दत्तकरतालमुच्चकैः Śi.15.39. -2 a kind of musical instrument, perhaps a cymbal. -तालिका, -ताली 1 clapping the hands; उच्चाटनीयः करतालिकानां दानादिदानीं भवतीभिरेषः N.3.7. -2 beating time by clapping the hands. -तोया N. of a river. -द a. 1 paying taxes. -2 tributary; करदीकृताखिलनृपां मेदिनीम् Ve.6.18. -3 giving the hand to help &c. -दक्ष a. handy, dexterous. -पत्रम् 1 a saw; तत्क्रूरदन्तकरपत्रनिकृत्तसत्त्वम् Mv.5.29. -2 playing in water. ˚वत् m. the palm tree. -पत्रकम् a saw. -पत्रिका splashing water about while bathing or sporting in it. -पल्लवः 1 a tender hand. -2 a finger. cf. ˚किसलय. -पालः, -पालिका 1 a sword. -2 a cudgel. -पात्रम् 1 splashing water about while bathing. -2 the hand hollowed to hold anything. -पात्री A cup made of leather. -पीडनम् marriage; cf. पाणिपीडन. -पुटः 1 the hands joined and hollowed to receive anything. -2 A box, chest with a lid; तेषां रक्षणमप्यासीन्महान्करपुट- स्तथा Mb.14.65.16. -पृष्ठम् the back of the hand. -बालः, -वालः 1 sword; अघोरघण्टः करवालपाणिर्व्यापादितः Māl.9; म्लेच्छनिवहनिधने कलयसि करवालम् Gīt.1, Śi.13.60. -2 a finger-nail. -भारः a large amount of tribute. -भूः a finger-nail. -भूषणम् an ornament worn round the wrist, such as a bracelet. -मर्दः, -मर्दी, -मर्दकः N. of a plant (Carissa carandus; Mar. करवंद) -मालः smoke. -मुक्तम् a kind of weapon; see आयुध. -रुहः 1 a finger-nail; अनाघ्रातं पुष्पं किसलयमलूनं कररुहैः Ś.2.11; Me.98. -2 a sword. -वालिका a small club. -वीरः, -वीरकः 1 a sword or scimitar. -2 a cemetery. -3 N. of a town in the S. M. country. -4 a kind of tree. (Mar. कण्हेर, अर्जुनसादडा); Rām.5.2.10. Māna.18.242.3. (-रा) red arsenic. (-री) 1 a woman who has borne a son, a mother. -2 N. of Aditi. -3 a good cow. (-रम्) the flower of the tree. मल्लिका, करवीरम्, बिसम्, मृणालम् Mbh. on P.IV.3.166. -शाखा a finger. -शीकरः water thrown out by an elephant's trunk. -शूकः a finger-nail. -शोथः swelling of the hands. -सादः 1 weakness of the hand. -2 the fading of rays. -सूत्रम् a marriage string worn round the wrist. -स्थालिन् m. an epithet of Śiva. -स्वनः clapping of the hands.

   करकः karakam, करकम् karakam [किरति करोति वा जलमत्र, कॄ-कृ-वुन् Tv.] 1 The water-pot (of an ascetic); K.41. एष पार्श्वतः करकः तमानय Mbh. on P.VIII.2.84. अजिनानि विधुन्वन्तः करकांश्च द्विजर्षभाः Mb.1.190.1. त्रिपदैः करकैः स्थाललैश्चषकैश्च पतद्ग्रहैः Śiva. B.22.62. -2 The shell of the cocoanut (used as a pot). -कः 1 The pomegranate tree. -2 Hand. -3 Tax. -4 A kind of bird. -5 A loud cry. -कः, -का, -कम् Hail; तान्कुर्वीथास्तुमुलकरकावृष्टिपातावकीर्णान् Me.56; Bv.1.35; U.3.40; -Comp. -अम्भस् m. the cocoanut tree. -आसारः a shower of hail. -चतुर्थी The fourth day in the dark half of आश्विन. -जम् water. -तोयः The cocoanut tree. -पात्रिका a water-pot used by ascetics. -वारि Hail-water; Kau. A.1.20.

   करकचः karakacaḥ A yoga in Astronomy.

   करङ्कः karaṅkaḥ 1 A skeleton. -2 The skull; प्रेतरङ्कः करङ्का- दङ्कस्थादस्थिसंस्थं स्थपुटगतमपि क्रव्यमव्यग्रमत्ति Māl.5.16; also 5.19; प्रेतरङ्कोऽङ्कमारोप्य करङ्कमकुतोभयः Śiva. B.14.79. -3 A small pot (of cocoa-nut); a small box, as in ताम्बूलकरङ्कवाहिनी (used in Kādambarī); cf. also रौप्यान् रौक्मांश्च पर्यङ्कान्, करङ्कांश्च पतद्ग्रहान् Śiva. B.17.43. -4 A kind of sugar-cane. -5 Any bone of the body. -Comp. -शालिः A sort of sugar-cane.

   करञ्जः karañjaḥ [कं शिरो जलं वा रञ्जयति Tv.] N. of a tree (used in medicinal preparations); Bhāg.3.21.42.

   करटः karaṭaḥ [किरति मदं, कॄ-अटन् Uṇ.4.81.] 1 An elephant's cheek; प्रभिन्नकरटौ मत्तौ भूत्वा कुञ्जररूपिणौ Mb.1.210.20. -2 Safflower. -3 A crow; Śānti.4.19. -4 An atheist, unbeliever. -5 A degraded Brāhmaṇa. -6 A man of a low profession. -7 A musical instrument. -8 The first Śrāddha ceremony performed in honour of a dead man; करट त्वं रट कस्तवापराधः Udb. -टम् Hard. (a variety of coral); Kau. A.2.11. -टा 1 An elephant's cheek. -2 A cow difficult to be milked. -मुखम् A spot where an elephant's temple bursts; Mb.

   करटकः karaṭakaḥ 1 a crow; Mk.7. -2 N. of कर्णीरथ the propounder of the science and art of theft. -3 N. of a jackal in H. and Pt.

   करटिन् karaṭin m. An elephant; दिगन्ते श्रूयन्ते मदमलिनगण्डाः करटिनः Bv.1.2. तिष्ठन्तं करटिकदम्बदुर्गदेशे Śiva. B.24.67.

   करटुः karaṭum, करेटुः kareṭuḥ A kind of bird (crane).

   करण karaṇa a. [कृ-ल्युट्] 1 Making, doing, effecting, producing. -2 (Ved.) Clever, skilled; रथं न दस्रा करणा समिन्वथः Rv.1.119.7. -णः 1 (Ved.) An assistant. यमस्य करणः Av.6.46.2. -2 A man of a mixed tribe. -3 A writer, जज्ञे धीमांस्ततस्तस्यां युयुत्सुः करणो नृप Mb.1.115.43; Ms.10.22. -4 A child. cf. ...... करणः शिशौ । शूद्राविशोः सुतेऽपि स्यात् Nm. -णम् 1 Doing, performing, accomplishing, effecting; परहित˚, संध्या˚, प्रिय˚ &c. -2 Act, action. -3 Religious action; Y.1.251. -4 Business, trade. -5 An organ of sense; वपुषा करणोज्झितेन सा निपतन्ती पतिमप्यपातयत् R.8.38,42; पटुकरणैः प्राणिभिः Me.5; R.14.50. -6 The body; उपमानमभूद्विलासिनां करणं यत्तव कान्तिमत्तया Ku.4.5. -7 An instrument or means of an action, न तस्य कार्यं करणं न विद्यते Śvet.6.8; करणं च पृथग्विधम् Bg.18.14.18. उपमितिकरणमुपमानम् T. S.; तस्य भोगाधिकरणे करणानि निबोध मे Mb.3.181.19. -8 (In Logic) The instrumental cause which is thus defined :- व्यापारवद- साधारणं कारणं करणम्. -9 A cause or motive (in general). -10 The sense expressed by the instrumental case (in gram.); साधकतमं करणम् P.1.4.42; or क्रियायाः परिनिष्पत्तिर्यद्- व्यापारादनन्तरम् । विवक्ष्यते यदा यत्र करणं तत्तदा स्मृतम् ॥ -11 (In law) A document, a bond, documentary proof; Ms.8.15,52,154. -12 A kind of rhythmical pause, beat of the hand to keep time; अनुगर्जितसंधिग्धाः करणै- र्मुरजस्वनाः Ku.6.40. -13 (In Astrol.) A Division of the day; (these Karaṇas are eleven). -बव, बालव, कौलव, तैतिल, गर, वणिज, विष्टि, शकुनि, चतुष्पाद, नाग and र्किस्तुघ्न. -14 The Supreme Being. -15 Pronunciation. -16 The posture of an ascetic. -17 A posture in sexual enjoyment. बोभुज्यते स्म करणेन नरेन्द्रपुत्री Bil. ch.42. वात्स्यायनोक्तकरणैर्निखिलैर्मनोज्ञै । संभुज्यते कविवरेण नरेन्द्रपुत्री ॥ Ibid.45. -18 A field. -19 Plastering with the hand. -20 The usage of the writer caste. -21 The Principle of intelligence; दृष्टाः करणाश्रयिणः Sāṅ. K.43. -22 (In Astron.) N. of a treatise of Varāhamihira on the motion of planets. -णी 1 A woman of a mixed caste. माहिष्येण करण्यां तु रथकारः प्रजायते Y.1.95. -2 Absurd or irrational number. -सुता f. An adopted daughter. -Comp. -अधिपः the soul, स कारणं करणाधिपाधिपः Śvet.6.9. -कुतूहलम् N. of a work on practical astronomy by Bhāskara. -ग्रामः the organs of sense taken collectively. -त्राणम् the head. -विभक्तिः f. The instrumental case; सूक्तवाकेनेति करणविभक्तिसंयोगात् । ŚB. on MS.3.2.12. -विन्ययः manner of pronunciation.

   करण्डः karaṇḍaḥ [कृ-अण्डन् Uṇ.1.126] 1 A small box or basket (of bamboo); करण्डपीडिततनोः भोगिनः Bh.2.84; सर्वमायाकरण्डम् 1.77. -2 A bee-hive. -3 A sword. -4 A sort of duck (कारण्डव). -5 Liver. -6 A crest; cf. करण्डो मुकुटे पात्रे Nm.

   करण्डकः karaṇḍakam, करण्डिका karaṇḍikm, करण्डी karaṇḍī f. A small box made of bamboo, एतां दोषकरण्डिकाम् Mk.8.36.

   करण्डिन् karaṇḍin m. A fish.